Ook in Noord-Groningen wordt al een tijd spelt geteeld. Hero Havenga de Poel, speltteler, nam een paar jaar geleden met zijn zus het biologische akkerbouwbedrijf Landgoud van zijn ouders over. Die waren destijds pioniers in de spelt teelt in het ‘hoge noorden’. “Het begon allemaal met het speltproject Pieterburen, dat voor een revival van spelt zorgde”, aldus Havenga.
Havenga is bezig met zijn derde speltoogst. Hiervoor werkte hij jarenlang in het openbaar bestuur als strategisch adviseur. Het agrarische ondernemen bleef hem trekken door de navelstreng. Hij teelt diverse granen waaronder spelt. Zo'n 25 jaar geleden nam Hanny Hiddema het voortouw voor het speltproject Pieterburen. "Zij was een enthousiaste dorpsbewoner, die het belangrijk vond dat er diversiteit plaatsvond in de soorten gewassen die geteeld werden in Noord-Nederland. Zij zette hiermee de speltteelt op de kaart, en tegelijk het dorp Pieterburen. Mijn ouders waren destijds pioniers die met spelt begonnen. Er waren nog geen teeltadviseurs, dus ze moesten alles zelf uitzoeken. Ze introduceerden het ras Oberkulmer Rotkorn, en daar werk ik nog steeds mee. Een heel oud en sterk ras; het moet zo zuiver mogelijk zijn. Het heeft een goede winterhardheid."
Havenga is van mening dat granen goed zijn voor de biodiversiteit. "Vanuit agrarisch perspectief is granenteelt heel belangrijk, want je krijgt een goede doorworteling van het land. Ook zijn we circulair, want het stro dat van het land afgaat, brengen we naar een biologische veehouder die het gebruikt om mest te maken. En wij rijden deze mest weer uit op ons land. Zo blijft de kringloop in stand."
Alles blijft in de regio
Naast de teelt doet Landgoud de verwerking van spelt helemaal zelf, zowel opslag, pellen, schonen en opzakken. De korte keten speelt een belangrijke rol. De spelt wordt gemalen bij de Groningse korenmolen Joeswert, en de Friese korenmolen het Lam. "Bakkerij Peters, Bakkerij Van Esch en Bakker Wiebrand zijn de bakkers die ons spelt verwerken in hun bakkerijen. Zij maken er werkelijk van alles van, van kadetjes, koeken, brood tot crackers. Zo blijft alles in de regio, en wordt het hele product echt gebruikt. Wij werken hier dicht tegen de waddenkust aan, dus we zijn ons erg bewust van de invloeden van de zee. Die pakte in het verleden hier ook regelmatig land terug, want we hebben hier vroeger meerdere dijkdoorbraken gehad, zoals de kerstvloed in 1717. Ik vind het belangrijk dat het verhaal van het gebied verteld wordt, en daarom hebben we een landloop over onze landerijen liggen, met informatie over de gewassen en cultuurhistorie van het gebied."
Wat betreft de speltmarkt, die opereert ook in Groningen zelfstandig, net als in het zuiden des lands bij Kollenberger Spelt. De prijzen worden hier niet voor zeven jaar vastgelegd, maar gaan op basis van afspraken met vaste leveranciers, geeft de Groningse speltteler aan. "De prijs staat in principe wel vast, maar we spelen ook in op partijen die eenmalig willen inkopen, zoals een inkoper van een foodbedrijf of een molenaar. Dat hangt uiteraard ook van de oogst af, en de hoeveelheid spelt die we van het land halen. Ik kom per jaar op gemiddeld vier ton per hectare oogst. De Matif houden we uiteraard wel in de gaten, en wat we zien is dat de graanprijs het afgelopen jaar met 50% is gestegen. Een verhoging van 50% op de speltprijs kan je natuurlijk niet een-op-een doorvoeren. De verhoging zit ergens tussen de absolute en relatieve stijging in."
Wat de Groningse akkerbouwer nu merkt van de huidige grondstoffenschaarste is dat het steeds lastiger wordt om aan de juiste meststoffen te komen. Ook merkt hij dat de prijzen van brandstof en meststoffen sky high zijn. De vraag is hoe hij dat weg gaat zetten in zijn netto productprijs.
Nieuwe ketens maken
Havenga legt uit dat er op dit moment een regionale coöperatie wordt opgericht, De Graanrepubliek. Dit is een coöperatie van boeren en makers. Hier worden naast spelt ook andere regionale producten verwerkt, zoals de jenever van Hooghoudt. Het moet echt een samenwerking worden tussen regionale producenten. "De Groningse boeren werken hier samen om bijvoorbeeld graan te telen voor de afnemers zoals Hooghoudt, maar ook bakkers of brouwerijen. We maken hierdoor nieuwe ketens, en dat is vrij nieuw in de akkerbouwwereld. Er zijn ongeveer vijftien coöperatieleden aan verbonden, en dat kunnen er uiteraard meer worden." Het idee is dat er ook horeca en een distilleerderij komt op het terrein, in een voormalige treinremise in Bad Nieuweschans. Het plan is dat het in de zomer van 2022 opengaat. "Dan is iedereen van harte welkom om een kijkje te komen nemen", aldus Havenga.
