Om de Nederlandse voedselvoorziening te verduurzamen ligt de vleestaks weer op tafel, zo blijkt uit een advies van de klimaatcommissie van overheid. Politiek is de maatregel behoorlijk controversieel. Daarom vraagt Foodbusiness Dé van de Riet van het COV en lector Future Food Systems van de HAS Hogeschool Frederike Praasterink naar de voor- en nadelen van een vleestaks.
Het kabinet heeft als doel om de Nederlandse uitstoot van broeikasgassen met 55% terug te brengen. Daarom is het volgens de commissie van belang dat de consumptie van dierlijke proteïne daalt en moet de staat sturen op een ander voedingspatroon. Om dit doel te bereiken overweegt de regering een aantal zware maatregelen. In het rapport wordt voorgesteld om supermarkten te verplichten een minimaal percentage aan plantaardige eiwitten te laten verkopen. Daarnaast kan volgens het rapport een consumptiebelasting voor vlees worden overwogen. In het rapport staat dat een taks op vlees en zuivel jaarlijks een milieuwinst oplevert van 0,5 megaton CO2. Dit is ongeveer 0,6% van de totale CO2-uitstoot in Nederland.
Controversiële maatregel
In het verleden dook de vleestaks geregeld op in de discussie over de verduurzaming van het Nederlandse voedselsysteem. Maar tot nu toe verdween de maatregel alweer snel van tafel. Vreemd is dit niet, want een belasting op de consumptie van dierlijke eiwitten is binnen het kabinet controversieel. De VVD en het CDA voelen weinig voor een vleestaks. Christen Unie en D66 zijn wel voorstander van hogere belastingen op dierlijke eiwitten en zien het als een effectief instrument om de consumptie af te remmen. Ook bij de oppositie is het beeld gemengd. Overigens zijn niet alleen rechtse partijen tegen. Zo was de PvdA rondom de verkiezingen in 2021 geen voorstander, al ligt dat nu misschien anders gezien de samenwerking met GroenLinks en ook BIJ1 keerde zich vorig jaar tegen de maatregel.
Een jaar geleden kwam het onderwerp vrij onverwacht op tafel toen toenmalig landbouwminister Henk Staghouwer met het voorstel kwam om een vleestaks te onderzoeken. In het kort wilde hij dat de verhouding tussen de hoeveelheid dierlijke en plantaardige eiwitten die Nederlanders eten in 2030 is verschoven van 60/40 naar 50/50. Dit onderzoek werd vanuit de Tweede Kamer geblokkeerd. In mei 2022 werd namelijk een breed gesteunde motie van de PVV aangenomen tegen de vleestaks. Daarna zakte het onderwerp op de agenda, maar door het advies van de klimaatcommissie wordt er nu dus opnieuw aandacht voor gevraagd.
Uitvoering heeft haken en ogen
Over de vraag in hoeverre een vleestaks effectief is verschillen de meningen. Het COV ziet de taks als een onuitvoerbaar instrument. "Het belasten van specifieke productgroepen is heel erg ingewikkeld. Het lukt de overheid niet groenten en fruit van btw te ontzien omdat het niet duidelijk is wat groente en fruit is. Bij vlees is dat ook ingewikkeld. Is kunstmatig vlees bijvoorbeeld ook vlees?", zegt woordvoerder Dé van de Riet.
Als het aan de COV ligt, doet een vleestaks alleen maar kwaad. Volgens Van de Riet werkt een vleestaks contraproductief. "Je haalt geld weg uit de samenleving, maar er is geen enkele garantie dat het geld ook aan duurzaamheid besteed wordt. Het zorgt vooral voor een marktverstorende werking. Ondanks de poging van een kleine groep mensen om het te verminderen, koopt 95% van alle Nederlanders zeer regelmatig vlees."
Volgens Van de Riet creëert een vleestaks vooral tweedeling in de maatschappij. Mensen die voldoende geld te besteden hebben verminderen hun vleesconsumptie waarschijnlijk niet. Daardoor is het nog maar de vraag of de vleesconsumptie überhaupt daalt. Daar staat tegenover dat je arme mensen wel een van de meest voederingrijke producten ontzegt. Zeker nu de prijs van vlees al sterk gestegen. "Het is in Den Haag hip om te zeggen dat vlees niet gezond is, maar in vlees zitten meer voedingsstoffen dan in welk product dan ook", aldus Van de Riet. Dat heeft directe consequenties voor de volksgezondheid. Want straks zoeken arme mensen hun toevlucht naar veel minder voedzame producten.
Signaalfunctie is leidend
Lector Future Food Systems aan de HAS Hogeschool Frederike Praasterink ziet wel wat in een vleestaks. Wat haar betreft is een vleestaks in wat voor een vorm dan ook een goed instrument om bewustwording te creëren. Daarmee communiceer je dat het eten van te veel vlees schadelijk is voor het milieu en de gezondheid. "Het is voor de ecosystemen van onze planeet nou eenmaal nodig om veel meer plantaardig te eten en veel minder dierlijk," zo vertelt Praasterink. Zeker als je het geld direct besteedt aan de verduurzaming van de landbouw is een vleestaks effectief. Want met zo'n financieel instrument kan je echt een cultuurverandering teweegbrengen; dat het normaal wordt om meer plantaardig te eten. Dat betekent overigens niet dat iedereen veganist moet worden, want dieren houden een rol in het voedingssysteem. Om reststromen te verwaarden en om te grazen op grasland waar je niets anders kunt verbouwen."
Risico's van een platte belasting
Toch is het maar de vraag of elke vleestaks klimaatwinst oplevert. Als vlees met een vast percentage belast wordt, betaalt een consument meer belasting voor duurder vlees. Daardoor zou de belasting op biologisch vlees hoger uitvallen dan de belasting op vlees dat tegen lagere standaarden buiten de EU wordt geproduceerd. Zo ontstaat het risico dat de belasting de consumenten motiveert om te kiezen voor vlees met een lagere standaard op het gebied van diervriendelijkheid en milieu. Een dergelijke beweging is al zichtbaar op het gebied van pluimvee met 1 ster Beter Leven. In februari constateerde Foodbusiness dat consumenten steeds vaker voor gangbaar pluimvee bij slagers en poeliers kiezen in plaats van de 1-ster Beter Leven bij de supermarkt.
Om een dergelijk risico te ondergraven zou het volgens Praasterink het beste zijn als een vleestaks een opstap is naar true pricing. Bij een dergelijk systeem is de belasting afhankelijk van de maatschappelijke belasting van het product. "Bij heel veel producten, waaronder vlees, bestaan er allerlei maatschappelijke kosten die nu niet in het product doorgerekend worden." Als die kosten doorberekend worden zijn duurzame producten het goedkoopste. Op de lange termijn kost duurzaam produceren heel veel geld en we overschrijden de grenzen van onze planeet. Bij een opstap naar een dergelijk systeem zou je al onderscheid kunnen maken tussen de belasting op gangbaar vlees en biologisch vlees. Dat maakt een vleestaks allemaal misschien een stuk ingewikkelder, maar ook veel effectiever."
