Hoge prijzen spelbreker voor afzet van biologisch

Ondanks de hernieuwde focus op voedselzekerheid, staat in Brussel nog wel het doel overeind om het biologisch landbouwareaal in de Europese Unie uit te breiden tot 25% in 2030. De Nederlandse overheid houdt het op 15% in hetzelfde jaar.

Volgens Europese data werd in de EU in 2022 ongeveer 17 miljoen hectare biologisch beteeld, wat neerkomt op 10,5 % van de totale oppervlakte cultuurgrond. In 2024 was het aandeel biologische cultuurgrond in Nederland volgens cijfers van het CBS 4,7%. Het aantal biologisch beteelde hectares blijft dus ver achter bij de doelstelling.

Inflatie
Een van de redenen dat biologisch minder hard groeit dan de politiek zou willen, zijn de hogere prijzen voor biologische producten (en soms ook alleen de perceptie dat biologisch duur is). Met de hoge voedselinflatie van de afgelopen jaren zijn consumenten beter op de prijs gaan letten. De voedingsinflatie was volgens CBS-cijfers in 2024 laag (1%), maar de prijzen voor voedingsmiddelen stegen in de jaren daarvoor explosief, met respectievelijk 10,8% in 2022 en 12,1% in 2023. Dit jaar lijkt de voedingsinflatie weer op te lopen, elke maand waarover tot nu toe in 2025 werd gerapporteerd zat de voedingsinflatie (ruim) boven de 3%.

Bij FrieslandCampina zien ze dat de prijsstijgingen de rem hebben gezet op de verkoop van biologisch: "De inflatie in het algemeen leidde tot druk op de consumentenvraag, ook op die van biologisch. Mensen wijken dan uit naar goedkopere alternatieven", aldus een woordvoerder. "We hebben uiteraard geen glazen bol en wagen ons daarom niet aan voorspellingen, zeker niet gezien de vele onzekerheden die de markt beïnvloeden, zoals regelgeving, marktomstandigheden en geopolitieke factoren. Voor de consumentenmarkt kan de inflatie spelbreker zijn."

Ook bij HAK ervaren ze druk op de vraag. "We zien een heel prijsgevoelige consument door inflatie", zegt de CEO van HAK, Nicole Freid. "We willen de producten niet duurder maken voor consumenten en tegelijkertijd is er sprake van kosteninflatie, energie is duur en personeelskosten zijn enorm gestegen. De margedruk is best hoog, we willen het allemaal betaalbaar houden en de teler goed betalen. Tegelijkertijd absorberen we ook nog de kosten voor biologisch, om biologisch voor de consument niet duurder te maken. Het is een moeilijke balanceeract."

"Als je producten biologisch wil certificeren dan moeten alle ingrediënten die in een product zitten ook biologisch zijn, dat maakt de omslag naar volledig biologisch niet makkelijker", geeft Freid aan. "In rode kool en rode biet zit ook azijn en dan moet je biologische azijn gebruiken, hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor zetmeel. Dan kom je in nichemarkten terecht met veel hoge prijzen, dat maakt het ook weer duurder."

Concurrentie van keurmerken
Behalve dat de consument prijsgevoelig is, is biologisch ook niet het enige keurmerk of concept waarvoor de consument kan kiezen. Biologisch is de enige landbouwmethode die in Europa en de rest van de wereld wordt erkend met een internationaal keurmerk, maar er is landelijk volop concurrentie van allerlei duurzaamheids- en dierenwelzijnskeurmerken.

Producten als On the Way to PlanetProof, Beter Leven en Beter voor Natuur & Boer nemen ook marktaandeel. Bij FrieslandCampina zien ze dat ook: "Hoewel biologische producten breed beschikbaar zijn, blijft de vraag achter, mede door hogere prijzen en onvoldoende onderscheidend vermogen ten opzichte van gangbare producten, zoals On the way to PlanetProof."

Supermarktmarges
Voor supermarkten neemt biologisch door de lagere omloop vaak relatief meer schapruimte in verhouding met de baten dan gangbare producten. Door de kleinere schaal blijft de prijskloof ook groter. Volgens Gerard Bovée, mede-oprichter van Plantera, dat 20% van de omzet haalt uit biologische aardappelen, zijn de marges die supermarkten op biologische producten hanteren hoger dan op gangbare producten, omdat ze weinig omloop hebben. "Wanneer de marge gelijk zou worden getrokken met gangbare producten, wordt het prijsverschil kleiner en zijn consumenten vaker geneigd om biologisch te kopen", verwacht hij. Hij ziet verder dat supermarkten die eerst voor bepaalde producten volledig wilden overschakelen naar biologisch daar de laatste tijd voorzichtiger in zijn geworden.

Omschakelrisico voor boeren
Aan de productiekant is er voor agrarisch ondernemers een omschakelrisico. Pas na de overgangsperiode worden de producten biologisch gecertificeerd en krijgt de boer ook de bijbehorende biologische prijs. Ondertussen maakt de veehouder of akkerbouwer wel extra kosten en is er een onzeker verdienmodel.

FrieslandCampina ziet de risico's die zijn verbonden aan omschakeling als een belemmering voor een snellere groei van biologisch. "Het verdienmodel is vaak onzeker, zeker tijdens de omschakelperiode – anderhalf tot twee jaar – waarin boeren al wel volgens biologische regels moeten werken, maar nog geen biologische prijs ontvangen. Aangezien de melkprijs voor gangbaar hoog is, zouden de verdiensten op dit moment geen spelbreker moeten zijn." De zuivelaar stelt ook: "Hoewel er Europese en nationale doelstellingen zijn, ontbreekt het soms aan concrete instrumenten of financiële prikkels die de overstap aantrekkelijk maken voor boeren."

Niet alleen voor boeren, ook voor fabrikanten is omschakeling een bedrijfsrisico. HAK maakte in januari 2023 de keuze om als enige in zijn categorie in Nederland geheel over te schakelen op biologisch voor al haar in Nederland geteelde groente en peulvruchten en dat gaat niet zonder vallen en opstaan. "Het is echt wel een lastige rit, niet in laatste plaats financieel", zegt de CEO. HAK sprak de ambitie uit om in 2027 100% van de in Nederland geteelde producten (zo'n 85% van het assortiment) biologisch te hebben. Inmiddels worden rode bieten, sperziebonen, boerenkool, zuurkool en (sinds dit jaar voor het eerst) een deel van de rode kool biologisch geteeld. Met spinazie is HAK bezig en de biologische tuinbonenoogst is door een luizenplaag niet goed gegaan. Hoe de rode koolteelt is verlopen, is nog even spannend.

De biologische productie kost de groenteverwerker tot nu toe €1,5 miljoen per jaar, en 'hoe meer erbij komt, hoe meer het gaat kosten'. De ebitdamarge was afgelopen jaar 10%. Hoewel dat in principe een redelijk gezond percentage is, is het volgens de topvrouw 'aan de magere kant wanneer je als fabrikant ook nog wil investeren in de fabriek en ook significantie investeringen moet doen als het gaat om verduurzamingsslagen'. "Je hebt een bepaalde winst nodig om te kunnen investeren in het bedrijf en verduurzaming in de keten. Wij zijn daarbij ook een seizoenbedrijf en financieren de keten voor. We halen de groente vanaf mei van het land, wecken ze en dan gaan ze 'de grote voorraadkast' in tot nieuwe seizoen. De producten worden gemiddeld zes maanden nadat we de teler betalen. We zouden dus iets meer armslag moeten hebben, zeker omdat we voorwaarts willen."

De uitdagende markt maakt het voor HAK lastig om de ambitie waar te maken om in 2027 de hele Nederlandse teelt 100% biologisch te hebben. "Na dit seizoen zullen we de evaluatie maken. Het is duidelijk lastig omdat we niet willen dat de producten duurder worden voor de markt en daarom de extra kosten zelf inslikken. Een van de uitkomsten is wellicht, maar dat kunnen we pas in het najaar bekijken, dat we het tempo moeten aanpassen. Dat betekent absoluut niet dat alles van tafel is. We moeten kijken naar de marktomstandigheden en wat financieel mogelijk is. Het hoef niet in één rechte lijn te gaan. Dan hebben we wel al hele stappen gemaakt en het doel om verdere stappen te zetten blijft overeind staan."

Positieve geluiden
Er zijn ook positieve geluiden. Jan Groen, bestuursvoorzitter van Bionext en CEO van Green Organics Group (gespecialiseerd in het telen, verwerken en verkopen van biologische groenten, aardappelen en fruit) geeft aan dat nadat de groei van biologisch door de enorme inflatie wat was teruggevallen, ze in 2024 en 2025 de bereidheid om biologisch te kopen juist weer zien toenemen. Volgens het trendrapport van Bionext over 2024 groeide de omzet van biologisch in de retail (exclusief Aldi en Lidl, inclusief de biospeciaalzaken) volgens cijfers van Circana met 9,6% naar €1,77 miljard. In supermarkten was de groei 7,9%, hoger dan de voedselinflatie. Vooral houdbaar en vlees deden het goed. Of het volume ook is toegenomen, is niet onderzocht. Uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat biologisch in de eerste helft van 2025 een iets groter aandeel van de omzet heeft gekregen vergeleken met eerste helft van 2024, maar dat de toename wel minimaal is (van 3,2% naar 3,5%).

Wat moet er gebeuren?
In Nederland is volgens CBS-cijfers het grootste deel van de biologische hectares grasland, meestal voor melkvee. Bij FrieslandCampina is het aantal melkveehouders dat omschakelt al jaren stabiel. Er is momenteel geen wachtlijst. Alle leden-melkveehouders die biologische melk willen gaan leveren, krijgen daarvoor toestemming, mits hun bedrijf zo is gelegen dat het logistiek niet te duur wordt daar de melk op te halen. "Wij produceren voor de markt en stemmen onze productie af op marktvraag. Bij voldoende vraag zullen we opschalen", aldus de woordvoerder. Volgens FrieslandCampina zou de biologische groei kunnen worden gestimuleerd door 'gerichte consumentencampagnes, financiële prikkels voor boeren, meer ketenondersteuning, duidelijk overheidsbeleid en investeringen in kennis en innovatie binnen de sector'.

Om biologisch goedkoper te maken zou de markt volgens Freid van HAK sneller moeten overstappen. "Schaal zorgt voor verlaging van kosten en maakt het mogelijk om te investeren in innovaties in teelten." Dat de meeste supermarkten zichzelf een doel stellen voor het biologisch aanbod, ziet ze daarin als een goede ontwikkeling, maar ze zou ook graag andere fabrikanten mee willen zien. Tot nu toe hebben die nog niet aangeklopt voor informatie of advies. "Je ziet dat de markt niet snel genoeg gaat. Wij zijn in onze categorie de enige die deze stappen zetten. Meer schaal en een meer gelijk speelveld is belangrijk om biologisch toegankelijk en betaalbaar te maken. Denk aan coalities op duurzaamheid, binnen de richtsnoer van de ACM, want concurreren op duurzaamheid werkt tot nu toe niet voldoende . Daarnaast zou het volgens Freid 'een enorme duit in het zakje doen als de overheid de btw zou verlagen'. "Het mooiste zou zijn naar 0%." Uiteindelijk moet je niet de consumenten steeds maar de keuze geven, stelt de CEO. Wat dat betreft kunnen we volgens haar leren van Denemarken. "Door samenwerking zijn daar in de hele keten stappen gezet."

In Denemarken heeft de overheid volgens een case study van de Autoriteit Consument en Markt (ACM) al vroeg een actieve rol op zich genomen in de transitie van gangbare naar biologische productie en consumptie. Daarnaast is er in het land veel sprake van ketensamenwerking tussen Deense producenten, verwerkers en supermarkten bij de omschakeling naar biologisch, gestimuleerd door belangenorganisatie Organic Denmark. De Nederlandse overheid heeft het actieplan 'Groei van biologische productie en consumptie' gelanceerd. Onderdeel is een consumentenvoorlichtingscampagne die loopt van 2024 t/m 2027 met reclamespotjes en een website allesoverbiologisch.nl.

Jan Groen van Bionext pleit er ook voor om btw van biologische producten af te halen. Ook de campagnes van de overheid om meer consumentenbewustzijn te creëren juicht hij toe. Verder draagt volgens hem ook een betere beschikbaarheid en pacht voor grond voor biologische teelt bij. 

Ook Gerard Bovée van Plantera vindt dat er een btw-verlaging zou moeten komen, maar dan op alle verse groente, of die nou gangbaar of bio zijn. Bovée is van mening dat de politiek zich niet moet blindstaren op biologisch. "80% of 90% van de consumenten willen of kunnen biologisch niet betalen. Je moet ook gangbaar meenemen in verduurzaming. Als je low-input-aardappelrassen gaat gebruiken, gaat het met grote stappen. In de gangbare teelt kun je ook rassen telen die ook in de biologische teelt worden gebruikt en dan kun je van twaalf, dertien keer spuiten naar vier keer. Het middelengebruik dring je dan met 75% terug."

Is 15% biologisch in 2030 haalbaar?
Demissionair landbouwminister Femke Wiersma stelde in juli in een Kamerbrief dat het momenteel te vroeg is 'om te beoordelen of de doelstelling in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid - Nationaal Strategisch Plan (6,5% biologische landbouwareaal in 2027) en de ambitie in het kader van het actieplan 'Groei van biologische productie en consumptie' (15% biologisch landbouwareaal in 2030) gehaald gaan worden'.

Het biologisch aandeel neemt toe, van 2,6% in 2015, 3,7% in 2020 naar 4,7% in 2024 volgens CBS-cijfers. Over 2025 zijn nog geen cijfers bekend van het totale areaal Nederlandse cultuurgrond, maar wel van het biologisch areaal. Dat is met 2,9% gestegen ten opzichte van 2024 tot 86.748 hectare, waarvan 16.435 hectare akkerbouw, 4.005 hectare tuinbouw en 66.308 hectare grasland en voedergewassen als luzerne, snijmaïs en voederbieten.

FrieslandCampina denkt 'dat 15% nog een hele grote stap is'. "Maar we doen als FrieslandCampina ons best om een verdere groei te faciliteren. Als de vraag toeneemt kunnen we hier goed op inspelen." Gerard Bovée van Plantera verwoordt het iets minder diplomatiek: "Dat gaan ze echt niet halen. Daarvoor is er te weinig vraag." Ook HAK-CEO Nicole Freid zegt resoluut: "Ook al groeit het aandeel misschien, in dit groeitempo gaan we het niet halen. Daar moet je echt grotere stappen voor zetten in de markt, samen met de overheid en de keten."

Met wachten tot de consument voor biologisch gaat kiezen, gaan de doelstellingen, zolang er ook goedkopere opties zijn, waarschijnlijk niet gehaald worden. Er zijn al enkele voorbeelden van radicale overschakelingen, zoals Plus en Jumbo waarvan het huismerk vloeibare zuivel nu biologisch is en vrijwel alle supermarkten hebben doelstellingen om de biologische omzet te vergroten. Jan Groen van Bionext ziet mogelijkheden. "Daarvoor heb je wel ook de retail nodig. Als alle supermarkten met hun huismerken overstappen op biologische verse zuivelproducten, dan is de doelstelling van 15% ruim bereikt." Zo'n stap zou ook het dilemma wegnemen van consumenten die wel voor duurzaamheid willen kiezen, maar uiteindelijk naar hun portemonnee kijken.

Nederland moet dus versnellen om de doelstellingen waar te maken. Duidelijk is dat biologisch in ons land zonder een extra impuls achter blijft bij de hoge ambities.