'Geen ethisch oordeel, maar of de wet wordt toegepast'

Leveranciersorganisatie LVLC, die zich gehoord voelde na de eerste uitspraak, was na de tweede uitspraak teleurgesteld. Voor haar leden en veel andere melkveehouders is niet helder wat er nu verbeterd is, want moesten zij of andere leveranciers van de verwerker instemmen met het nieuwe systeem of niet, en zo ja, hoe dan? Het werd niet echt duidelijk gecommuniceerd. En kan het nieuwe melkprijssysteem dan nu wel eerlijk heten?

De ACM is bereid om toe te lichten hoe ze werkt, klachten van boeren beoordeelt en wat daarbij voor haar telt. Ruby Dallyn van de directie Mededinging en verantwoordelijk voor het toezicht op de Wet OHP, wil eerst duidelijk maken wat er van de ACM valt te verwachten. "Veel boeren zijn afhankelijker van hun afnemer, dan dat hun afnemer is van een enkele boer. Dat zorgt altijd voor onevenwichtigheid in de relatie. Het doel van de wet is om boeren te beschermen tegen oneerlijke handelspraktijken van grotere afnemers. De wet is nog niet zo lang van kracht en wij hebben nu onze eerste besluiten genomen. De wet OHP heeft helaas een wat verwarrende naam, maar wij bepalen niet wat oneerlijk is. Wij spreken geen ethisch oordeel uit, maar verrichten een zakelijke beoordeling aan de hand van de wet. Wij kijken of die juist wordt toegepast."

Op welke punten beoordelen jullie afspraken tussen leveranciers en verwerkers dan wel, als het niet op eerlijkheid is?
"Wij toetsen afspraken aan de hand van de wet. Wij kijken of die juist wordt toegepast. De wet verbiedt specifieke handelspraktijken van afnemers. Denk aan het eenzijdig wijzigen van de leveringsvoorwaarden, te laat betalen en kort van tevoren annuleren. In contracten vinden wij transparantie belangrijk, in de zin dat voor alle betrokkenen duidelijk is waar het over gaat bij een contractrelatie en dat een verwerker bijvoorbeeld geen inhoudingen doet voor zaken die niet te maken hebben met de verkoop van het product. Daarom moeten er in een overeenkomst objectieve criteria worden gebruikt. Daarnaast is instemming met de contractvoorwaarden, bijvoorbeeld de prijs, of met het prijssysteem belangrijk. Hoe dat plaatsvindt, is vormvrij en het mag zo zijn dat alle leveranciers afzonderlijk instemmen, het mag ook via een vertegenwoordiging van hen, als iedereen maar weet heeft van het akkoord en het eens is.

Is niet protesteren van leveranciers tegen een nieuw contractsysteem van de verwerker ook een akkoord?
"Het gaat erom dat verwerkers niet zomaar eenzijdig een prijs opleggen en dat leveranciers de kans krijgen om wel of niet akkoord te gaan. Stilzwijgend akkoord is ook goed."

Gelden de regels die jullie hanteren alleen voor particuliere bedrijven, of ook voor coöperaties? De laatste zijn formeel al in handen van boeren. Je zou zeggen dat die het automatisch goed moeten doen.
"Bij een coöperatie is het wel ingewikkelder omdat de coöperatie van de leden is. Maar boeren kunnen wel bij de ACM terecht als zij denken dat sprake is van een overtreding, dan kunnen we kijken of Wet OHP Landbouw oplossing daarin biedt."

De wet zegt dat een boer niet mag worden geconfronteerd met een eenzijdig vastgestelde prijs voor melk, of met een ander product waar hij of zij sterk van afhankelijk is voor het inkomen. Wat zijn vervolgens de keuzemogelijkheden?
"Een vaste prijs afspreken is een mogelijkheid. Eigenlijk is dat het gemakkelijkst, maar dat lukt niet altijd. Een andere mogelijkheid is een afspraak maken over een melkprijssysteem (daar heeft de ACM mee ingestemd in het geval van Lactalis), de derde optie is dat er periodiek over de prijs wordt onderhandeld."

Praktisch gezien lijkt de keuze voor een melkprijssysteem het meest aantrekkelijk voor iedereen, want een vaste prijs afspreken in een volatiele markt en een economie die voortdurend te maken heeft met allerlei veranderingen lijkt niet gemakkelijk haalbaar. Steeds weer onderhandelen is ook niet iets wat velen willen. Bovendien kun je zeggen dat er met de nieuwe overeenkomst tussen Lactalis Leerdammer en de leveranciers nu een format ligt, dat anderen eenvoudig kunnen kopiëren...
"Zo simpel is het ook weer niet, horen wij vanuit de markt. Het behelst nogal wat om een melkprijssysteem, waar partijen het over eens moeten worden, op te zetten en te onderhouden. Wij zien het niet zozeer als format maar meer als een kader waar een prijssysteem aan moet voldoen binnen de wet OHP. Binnen dat kader zijn er verschillende mogelijkheden. Het is aan de verwerkers zélf om binnen dit kader afspraken te maken met hun leveranciers."

Het geeft wel de meeste flexibiliteit aan een verwerkers, zou je zeggen. In een systeem kan ook rekening worden gehouden met meevallers of tegenvallers. Wat doet de ACM overigens als een verwerker na gemaakte afspraken over een melkprijssysteem terugkomt op die afspraken? Bijvoorbeeld omdat het bedrijf een slecht jaar heeft gehad en dan met de jaarrekening in de hand bij de ACM aanklopt. Kan het dan (melk)geld terugvorderen? 
"Details van afspraken tussen leveranciers en verwerkers zijn vertrouwelijk, maar het ligt aan de afspraken wat wel en niet kan. Daar kunnen wij alleen in individuele gevallen iets over zeggen. Als verwerkers en leveranciers rekening willen houden met meevallers en tegenvallers, kunnen zij dat onderling afspreken. Er ligt ook geen directe link tussen gemaakte afspraken en de jaarrekening van een bedrijf. Zakelijke prestaties kunnen echter wel effect hebben op de uitbetaalde prijs."

Wie monitort of bedrijven zich aan eenmaal gemaakte afspraken houden en hoe gaat het als bedrijven in de fout gaan. Is een boer dan ook vrij om zonder verdere verplichtingen een andere keuze te maken?
"De ACM beweegt zich in het bestuursrechtelijke traject. Als we een overtreding constateren van een verwerker, betekent dit niet automatisch dat leveranciers bijvoorbeeld geen opzegtermijn meer hebben of geen uittreedgeld moeten betalen. Dat is niet aan ons en ligt in het privaatrechtelijke domein. Wij kunnen wel bestraffen of aanwijzingen geven en staan altijd open voor signalen vanuit de sector als zaken niet goed gaan. We hebben ook voortdurend gesprekken met ondernemers, houden enquêtes en monitoren ontwikkelingen, maar kunnen ook niet alles zelf in de gaten houden."

Na de goedkeuring van het nieuwe melkprijssysteem van Lactalis waren veehouders van de LVLC en ook andere leveranciers teleurgesteld, want de ACM deed naar hun mening vrij weinig. Zijn verkeerde verwachtingen geschapen over jullie?
"We vinden dat moeilijk te zeggen. De wet is nog vrij nieuw en moet zich nog deels bewijzen, maar met onze besluiten hopen we toch ook een signaal af te geven aan zowel de boer als het bedrijfsleven, dat we tegen eenzijdig vastgestelde prijzen zijn, dat we de positie van de boer in de keten willen versterken en dat we de scherpe randjes af willen halen van gedrag waar ze mee te maken krijgen."

"Wij zijn er overigens niet alleen voor de boer, maar ook voor de schakels verderop in de keten. Verwerkers kunnen weer te maken krijgen met ongelijke afspraken met hun afnemers, waar zij weer aan leveren. Ook daar kan het lastig zijn."

Klagers kunnen daar ook te maken krijgen met harde represailles, zo is bekend. Bijvoorbeeld van inkoopcombinaties van retailers.
"Wij beseffen dat een melding de relatie tussen leverancier en afnemer kan schaden. Voor zulke situaties heeft de ACM ook een inlichtingeneenheid, waar bedrijven anoniem en afgeschermd hun beklag kunnen doen. Dan kan een klacht wel met minder gedetailleerde gegevens worden behandeld, maar kunnen toch maatregelen worden genomen. Wij willen echt open staan voor ondernemers en bedrijven die in een ongelijke positie verkeren."

Behalve de ACM bemoeit ook de geschillencommissie OHP zich met de Wet OHP.  Hoe moet het verschil tussen beide worden gezien?
"Procedures bij de Geschillencommissie en de ACM staan los van elkaar. De ACM is actief op bestuursrechtelijke vlak, de geschillencommissie op privaatrechtelijk gebied. De geschillencommissie probeert echt een individueel geschil op te lossen tussen een boer en zijn afnemer, meer zoals een rechter.  Zij doet een bindende uitspraak en kan een schadevergoeding toekennen."

Is er onderlinge afstemming of contact? Passages uit uitspraken van de Geschillencommissie lijken soms rechtstreeks gekopieerd van jullie.
"De ACM en de Geschillencommissie doen allebei onafhankelijk onderzoek. Er is geen afstemming of iets dergelijks. Wel houden we ons beide bezig met dezelfde wetgeving. Het kan zijn dat soms tot dezelfde visie wordt gekomen, maar wij coördineren niet."